Anonim Şirketlerde Pay Sahiplerinin İnceleme ve Denetleme Hakkı

*Av. Çiğdem AKKAN                      

            Anonim şirketlerde pay sahiplerinin sermaye koyma borcu dışında şirketin borçlarından dolayı herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Şirketin borçlarından dolayı sadece şirket tüzel kişiliğinin sorumlu olması ve pay sahiplerinin hiçbir sorumluluğu bulunmaması karşısında, pay sahiplerinin bilgi alma ve inceleme hakları da gayet sınırlıdır.

 Anonim şirketlerde pay sahiplerinin bilgi alma ve inceleme hakkı Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 437 hükmünde düzenlenmiştir. Buna göre; anonim şirket pay sahiplerinin bilgi alma hakkının ilk görünümü genel kurul toplantılarından en az on beş gün önce finansal tablolar, konsolide finansal tablolar, yönetim kurulu yıllık faaliyet raporları, denetleme raporları ve yönetim kurulunun kâr dağıtım önerisinin şirket merkez ve şubelerinde pay sahiplerinin incelemesine hazır bulundurulması olarak kendini gösterir. Finansal tablolar ve konsolide finansal tablolar bir yıl süreyle pay sahiplerine açık bulundurulmaktadır ve her pay sahibi gelir tablosuyla bilançodan suret alma hakkına sahiptir.

            Pay sahiplerinin bilgi alma hakkının ikinci görünümü, genel kurul toplantıları sırasında yönetim kurulundan ve denetçilerden bilgi alma hakkıdır. Her bir pay sahibi, gelen kurul toplantısı sırasında şirketin işleri hakkında yönetim kurulundan, şirketin denetimi hakkında ise denetçilerden bilgi talep edebilir. Pay sahibinin talebi üzerine verilecek bilginin özenli ve gerçeğe uygun olarak verilmesi gerekir.

            Anonim şirketlerde pay sahiplerinin bilgi alma hakkının son derece sınırlı olduğu görülmektedir. Genel kurul sırasında bilgi alma hakkını kullanmak isteyen pay sahibinin bu talebi, istediği bilginin verilmesi halinde şirket sırlarının açıklanacağı veya korunması gereken şirket menfaatlerinin tehlikeye gireceği gerekçesiyle reddedilebilir.

 Pay sahiplerinin inceleme hakkı ise, pay sahiplerinin şirketin evraklarını ve ticari defterlerinin incelenmesi şeklinde ortaya çıkar. Ancak burada genel bir inceleme yetkisi değil, sadece pay sahibinin sorusunu ilgilendiren kısımlara ilişkin sınırlı bir yetki söz konusudur. Pay sahibi bu inceleme yetkisini ya yönetim kurulu izniyle ya da genel kurul sırasında talep etmesi halinde genel kurul kararıyla kullanabilir. Yönetim kurulu tarafından izin verilmesi ya da genel kurul tarafından talebin kabulüne karar verilmesi halinde pay sahibi, inceleme hakkını bizzat kullanabileceği gibi görevi nedeniyle sır saklama yükümlülüğü bulunan bir uzman aracılığıyla da kullanabilir.

Pay sahibinin gerek bilgi alma gerekse inceleme hakkını kullanma taleplerinin haksız olarak reddedilmesi veya cevapsız bırakılması hallerinde pay sahibinin mahkemeye başvurarak bu hakkının kullandırılmasına karar verilmesini talep edebilir. Mahkeme tarafından bu konuda verilecek olan karar kesindir.

Pay sahiplerine kanun koyucu tarafından tanınan bilgi alma ve inceleme hakkı, herhangi bir şekilde kısıtlanamaz, ortadan kaldırılamaz.

Pay sahipleri bilgi alma ve inceleme hakkını kullanmış olmalarına rağmen, sorularına ilişkin tatminkâr bir cevap alamamışlarsa TTK m. 438 vd. hükümlerine göre özel denetçi talep edebilirler. Özel denetçi atanması talebi ancak genel kurul sırasında mümkündür. Özel denetçi atanmasını isteyen pay sahibinin genel bir denetim talep etmesi mümkün değildir. Pay sahibi ancak belirli ve somut konularda özel denetçi atanmasını isteyebilir. Pay sahibinin bu talebinin genel kurul tarafından kabul edilmesi halinde, şirket veya pay sahibi şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine otuz gün içinde başvurarak özel denetçi atanmasını isteyebilirler. Genel kurul tarafından pay sahibinin özel denetçi talebinin reddedilmesi halindeyse bireysel pay sahiplerinin buna karşı başvurabilecekleri bir yol bulunmamaktadır. Ancak azınlık pay sahipleri ile paylarının itibari değeri toplamı en az bir milyon Türk Lirası olan pay sahiplerinin üç ay içinde mahkemeye başvurarak özel denetçi atanmasını talep etme hakları bulunmaktadır.